Ytsje Hettinga uit Koudum: “Schrijver is zo’n groot woord, het voelt anders”

Ze schrijft toneelstukken, korte verhalen, poëzie, boeken en vertaalt ook toneelstukken. Allemaal in het Fries. Toch voelt Ytsje Hettinga (75) uit Koudum zich geen schrijfster. Ook niet nadat haar monologen over het doodschieten van een jongeman door de Duitsers in de Tweede Wereldoorlog zijn verwerkt in een boek dat ze samen met historicus Jan de Vries schreef. “Zo voel ik dat niet. Schrijver is zo’n groot woord”, zegt ze. In het begin van haar carrière durfde ze ook niet onder haar eigen naam te schrijven. Het is duidelijk: Ytsje Hettinga is wars van voetstukken en snoeverij.

“Maar ja, in wezen ben ik wél een schrijver en een dichter, natuurlijk”, bekent ze. En dat schrijven zat er al vroeg in. Eigenlijk al op de lagere school. “Opstellen maken vond ik het leukste vak. Ik maakte ook al vroeg gedichten, nou ja, rijmelarijen. Het schrijven, iets met taal doen, heb ik altijd leuk gevonden. Zo is van het een het ander gekomen.”

Lyrische Courant

“Je frutselt eerst wat voor jezelf, maar al snel kwam ik bij de Lyrische Courant terecht. Dan kon je een gedicht insturen en als je tot de beste zoveel hoorde, werd het gepubliceerd.” De Lyrische Courant ontstond halverwege de jaren 70 en was een initiatief van de Leeuwarder Courant. Lezers werd de mogelijkheid gegeven om één of meer gedichten te schrijven in een van de in Friesland gesproken talen. De maandelijkse publicaties waren een ongekend succes. Ytsje Hettinga: “Er stond regelmatig een gedicht van me in. Dat was wel leuk, en het was ook wel spannend. Vooral in het begin. Ik durfde ook écht niet onder mijn eigen naam te schrijven. Nee, zoiets doe je niet.” Dan lachend: “Ik gebruikte ‘Hetty van Coluuidun’, de oude naam van Koudum.” 

Tekstwinkel

Na een paar jaar schreef Hettinga voor het Gijsbert Japicxshuis in Bolsward, een tekstwinkel waar je terecht kon als je een speech nodig had voor een begrafenis of bruiloft of wanneer je iemand wilde verrassen met een mooi gedicht. “Dan kreeg je ingrediënten en moest je daar iets moois van maken. Ik kan me een gedicht herinneren dat ik voor een meisje van dertien moest schrijven dat ze bij de uitvaart van haar oma wilde voorlezen. Dan moet je je goed verplaatsen want een meisje van die leeftijd denkt en schrijft anders dan een volwassene.”

Opsommen wat ze door jaren heen allemaal heeft gedaan, is onbegonnen werk. Om een idee te krijgen heeft ze ter voorbereiding op het gesprek wat gedichten- en verhalenbundels in een schoenendoos gedaan. We schatten een kleine dertig. Maar het zijn er veel en veel meer. “Een ander weet altijd veel beter wat je allemaal doet, dan jezelf”, zegt ze bescheiden. 

Trouwen met de júíste boer 

Ytsje is als Ytsje van der Heide in 1946 geboren in Sijbrandahuis, onder de rook van Dokkum. Via Aldeboarn belandde het gezin in ’t Heidenskip, maar toen was de schijfster al uit huis. Ze woonde op kamers in Leeuwarden en werkte op de afdeling voorlichting van het PEB (het Provinciaal Electriciteitsbedrijf, verantwoordelijk voor de stroomopwekking, -transport, en levering in de provincie – red.), toen ze haar toekomstige man Maurits Hettinga leerde kennen. Maurits was boer, terwijl ze zichzelf toch echt had beloofd nooit met een boer te trouwen. Dit gebeurde tóch. 

“Ik had blijkbaar nooit de juiste boer ontmoet”, lacht Ytsje, “want dit was wel een erg leuke.” Lang verhaal kort: het echtpaar nam nabij Koudum de boerderij over van de schoonouders van Ytsje en vanaf dat moment was ze boerin. “Mijn man kon het werk gemakkelijk loslaten, bijvoorbeeld door het anderen te laten doen. Dat hield in dat hij tijd had voor andere dingen zoals voor bestuurlijke functies. Ik was toen al veel aan het schrijven en deed maatschappelijke dingen en vrijwilligerswerk. Dat was een leuke mix met het werken op de boerderij.”  De boerderij bij Koudum is inmiddels overgedaan aan hun zoon. Het echtpaar zelf woont in het huis waar hij eerst woonde, prachtig gelegen op een idyllisch plekje bij de brug voor Koudum. Vanuit de woonkamer kun je de boerderij zien. 

‘It grutte swijen’

Voor theatergroep SULT (Stifting Sudwesthoeke Lokaasje Teater) in Molkwerum schreef en vertaalde Ytsje Hettinga in 25 jaar tijd veel toneelstukken. De voorstellingen spelen elke keer op en andere locatie en buiten en binnen wisselen elkaar af. Zo speelde de groep op Oerol, maar ook in een bus. In het kader van ’75 jaar vrij’ in 2020 schreef Ytsje in drie monologen het theaterstuk ‘It grutte swijen’ (het grote zwijgen). Door het coronavirus en de daaropvolgende lockdowns is de uitvoering enkele malen uitgesteld en uiteindelijk afgelast. Nu, op 4 mei 2022, is ‘It grutte swijen’ gepresenteerd in boekvorm. Ytsje scheef het boek samen met Jan de Vries. 

Ytsje: In de winter van 1944-1945 werd een 22-jarige jongeman uit Koudum door Duitse officieren doodgeschoten. Voor Koudum had dit voorval grote gevolgen, waar heel lang over werd gezwegen. Als vrouw zijnde wilde ik in dit geval het liefst over vrouwen schrijven, want oorlogsboeken gaan bijna altijd over mannen. Dat heb ik gedaan door drie monologen te maken. Eén monoloog gaat over de moeder van de jongen die doodgeschoten is. De tweede monoloog gaat over een jongeman die hier door de zus van de doodgeschoten jongeman terecht is gekomen. En de derde monoloog gaat over de moeder van déze jongen die door het gezin van de doodgeschoten jongen was opgenomen, maar later een verrader bleek.”

Gedicht

Troch waarmte

kinne wy kjeld oan

troch ferbûnens 

frijheid

troch leafde

haat ferdriuwe

troch swijen

wurden begripe

troch ienheid kinne we

twa wêze

Tekst en foto’s: Richard de Jonge