Toespraak commissaris van de Koning drs. A.A.M. Brok ter gelegenheid van de 4 mei herdenking 2020

Leeuwarden- Drs. Arno A.M. Brok, commissaris van de Koning in Friesland heeft gisteravond een toespraak gehouden ter gelegenheid van de 4 mei herdenking.

Beste mensen,

Welkom in de vroegere synagoge in het hart van de Joodse buurt in Leeuwarden.

Als je het wezen van 4 mei ergens kunt voelen is het hier. Twee minuten stilte op deze plek maakt je klein.

Vandaag herdachten we burgers en soldaten die in het Koninkrijk der Nederlanden of waar dan ook ter wereld omkwamen of vermoord werden sinds het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog, in oorlogssituaties en bij vredesoperaties.

Deze synagoge was ooit het middelpunt van een levendige gemeenschap. De buurt had een eigen school, winkels en verenigingsleven. In de 19e eeuw was Leeuwarden het Joodse centrum van Noord-Nederland met internationale connecties.

Aan dit vredig bestaan maakte de bezetter een wreed eind. Joden mochten niet meer werken, niet meer gaan en staan waar ze wilden en werden gebrandmerkt met een gele ster en een J in de papieren. Ze raakten in een isolement. Konden gaan kant op.

Van de 665 bewoners van deze wijk werden 547 in goederentreinen gedeporteerd naar kampen als Sobibor en Auschwitz. Slechts zeven kwamen terug.

Van de in totaal 800 Joden in Fryslân overleven maar 186 de oorlog. Meer dan 103.000 van de 140.000 Nederlandse Joden overleven de bezetting niet.

 Het is confronterend dat in vergelijking met andere Europese landen verhoudingsgewijs veel Nederlandse Joden slachtoffer werden van de vervolging.

Er was geen besef van wat er gebeurde. Er zijn geen aanslagen gepleegd op transporten om ze te bevrijden. Het verzet kwam laat op gang, pas in 1943. En dan was er nog de bevolkingsregistratie en relatief veel gezagsdragers die de bezetter hielpen.

Een dominee in Jorwert sprak op een bidstond met het thema:

“Vader vergeef het hen, want ze weten niet wat ze doen.”

Later had hij willen zeggen:

“Vergeef het ons, want we weten precies wat we doen. Niks.’’

“Het kind is er niet meer” staat op de gevel van de joodse school hier in de buurt. Voor de school staat het herdenkingsmonument. Een klaagmuur die de ondergang van de Joose gemeente symboliseert. En een mesoeza met Davidster als teken van hoop op een goede toekomst.  

‘Als teken van hoop op een goede toekomst.’

Welke toekomst? Welk beeld hadden de kinderen van deze school van hun toekomst? Waar droomden ze van? Een vrije wereld?

Deze kinderen werd hun toekomst ontnomen.

Met het verdwijnen van de Joden verloren Nederland en dus ook deze wijk een deel van hun ziel. Het doet goed dat die ziel terugkomt door de aandacht voor de bijzondere geschiedenis. Met dank aan nieuwsgierige onderzoekers en verhalenvertellers.

Bijvoorbeeld het theaterstuk ‘De Joose bruiloft.’ En ‘De terugkeer van de Joodse kinderen’, waarbij kinderen uit de Randstad opgespoord worden en teruggaan naar hun onderduikplek in Fryslân.

Verhalen van verdriet en gemis, van kracht, hoop en troost. En van moed. Moed van gewone mensen die hun leven riskeerden door de kinderen in huis te nemen. Na de oorlog kreeg een relatief groot aantal Nederlanders de Yad Vashem onderscheiding.

Het zijn verhalen om nooit te vergeten... wat ook het thema is van de herdenking en de viering dit jaar. Volgend jaar wordt in deze buurt een monument onthuld met de namen van de slachtoffers uit deze wijk.

In een oorlog sneuvelt altijd de waarheid als eerste. Vrijheid van pers en meningsuiting zijn essentieel voor het functioneren van onze rechtsstaat en het moderne Europa.

Daar mogen geen concessies aan gedaan worden.

Ik haal Titus Brandsma aan. De in Oegekleaster bij Bolsward geboren karmelietenpater, hoogleraar en journalist. Brandsma zag al voor de oorlog het gevaar van het nazisme.

Hij had een heilig geloof in een vrije pers en waarschuwde voor rassenhaat. Hij was voor de duivel niet bang en nam verantwoordelijkheid. En betaalde daarvoor de hoogste prijs. In 1942 werd hij in Dachau vermoord.

Dit jaar 35 jaar geleden werd hij door de Paus zalig verklaard. Brandsma is een inspiratiebron voor velen. Ook voor mij.

Brandsma pleitte voor onbekend heldendom. Niet vragen, geen oordeel: helpen!

Ik sluit af…

Vandaag is een dag van herdenken, morgen van vieren. Dat vieren moet in kleine kring. Dat maakt bevrijdingsdag anders dan anders, maar daarom niet minder waardevol.

Uit Wageningen komt morgen het bevrijdingsvuur aan in Leeuwarden en ontsteken we ook op het Zaailand de vrijheidsfakkel.

Laten wij die fakkel doorgeven. Aan elkaar, aan onze kinderen, aan de generaties na ons. Dat de hoop verder zijn weg mag vinden onder de mensen.